• Articles
• admin

de uitvindingen van het wiel en wielvoertuigen–wagens of karren die door ronde wielen worden gedragen en rondgereden–hadden een diepgaand effect op de menselijke economie en samenleving. Als een manier om goederen voor lange afstanden efficiënt te vervoeren, maakten wielvoertuigen de verbreding van handelsnetwerken mogelijk. Met toegang tot een grotere markt zouden ambachtslieden zich gemakkelijker kunnen specialiseren en zouden gemeenschappen kunnen uitbreiden als er geen behoefte was om dicht bij voedselproductiegebieden te wonen. In een zeer reële zin, wielvoertuigen vergemakkelijkt periodieke boerenmarkten. Niet alle veranderingen die door voertuigen op wielen werden gebracht, waren echter goed: met het wiel konden de imperialistische elites hun bereik van controle uitbreiden, en oorlogen konden verder worden gevoerd.

parallelle innovaties

het was niet alleen de uitvinding van wielen die deze veranderingen creëerde. Wielen zijn het nuttigst in combinatie met geschikte trekdieren zoals paarden en ossen, evenals geprepareerde galerijen. De vroegste beplankte weg die we kennen, Plumstead in het Verenigd Koninkrijk, dateert van ongeveer dezelfde tijd als het wiel, 5.700 jaar geleden. Runderen werden ongeveer 10.000 jaar geleden gedomesticeerd en paarden waarschijnlijk ongeveer 5.500 jaar geleden.In het derde millennium v. Chr. werden in heel Europa wielvoertuigen gebruikt, zoals blijkt uit de ontdekking van kleimodellen van hoogzijdige vierwielkarren in de Donau-en Hongaarse vlakten, zoals die vanaf de plaats Szigetszentmarton in Hongarije. Meer dan 20 houten wielen uit het late en laatste Neolithicum zijn ontdekt in verschillende wetlandcontexten in Midden-Europa, tussen ongeveer 3300-2800 v.Chr.Wielen werden ook in Amerika uitgevonden, maar omdat trekdieren niet beschikbaar waren, waren wielvoertuigen geen Amerikaanse innovatie. Handel bloeide in de Amerika ‘ s, net als ambachtelijke specialisatie, imperialisme en oorlogen, Wegenbouw en de uitbreiding van nederzettingen, allemaal zonder wielvoertuigen: maar er is geen twijfel dat het hebben van het wiel heeft gereden (vergeef de woordspeling) vele sociale en economische veranderingen in Europa en Azië.

vroegste gegevens

de vroegste gegevens voor wielvoertuigen komen gelijktijdig voor in Zuidwest-Azië en Noord-Europa, ongeveer 3500 v.Chr. In Mesopotamië is dat bewijs afkomstig van afbeeldingen, pictogrammen die vierwielige wagens voorstellen die zijn gevonden op kleitabletten uit de late Uruk-periode van Mesopotamië. Modellen van massieve wielen, gesneden uit kalksteen of gemodelleerd in klei, zijn gevonden in Syrië en Turkije, op sites die ongeveer een eeuw of twee later dateren. Hoewel de oude traditie de Zuidelijke Mesopotamische beschaving crediteert met de uitvinding van wielvoertuigen, zijn tegenwoordig geleerden minder zeker, omdat er een bijna gelijktijdige registratie van gebruik in het hele Middellandse Zeegebied lijkt te zijn. Wetenschappers zijn verdeeld over de vraag of dit het resultaat is van de snelle verspreiding van een enkele uitvinding of meerdere onafhankelijke innovaties.In technologisch opzicht lijken de vroegste wielvoertuigen vierwielig te zijn, zoals bepaald op basis van modellen die zijn geïdentificeerd in Uruk (Irak) en Bronocice (Polen). Aan het einde van het vierde millennium v.Chr. is een tweewielige kar afgebeeld in Lohne-Engelshecke, Duitsland (~3402-2800 cal v. Chr.). De vroegste wielen waren schijven uit één stuk, met een doorsnede die ongeveer de spindelwals benadert—dat wil zeggen, dikker in het Midden en dunner tot aan de randen. In Zwitserland en Zuidwest-Duitsland werden de vroegste wielen door een vierkant gat aan een roterende as bevestigd, zodat de wielen samen met de as draaiden. Elders in Europa en het Nabije Oosten was de as vast en recht, en de wielen draaiden onafhankelijk. Wanneer de wielen vrij van de as draaien, kan een drayman de kar draaien zonder het buitenwiel te slepen.

wielsporen en pictogrammen

het oudste bekende bewijs van wielvoertuigen in Europa is afkomstig van de Flintbek site, een Trechterbekercultuur in de buurt van Kiel, Duitsland, gedateerd op 3420-3385 cal BCE. Onder de noordwestelijke helft van de lange kruiwagen bij Flintbek werd een reeks parallelle karrensporen geïdentificeerd, met een lengte van iets meer dan 20 m en bestaande uit twee parallelle sets wielsporen, tot twee ft (60 cm) breed. Elke enkele wielrut was 5-6 cm breed en de spoorbreedte van de wagons werd geschat op 1,1–1,2 m breed. Op de eilanden Malta en Gozo zijn een aantal karrensporen gevonden die al dan niet verband houden met de bouw van de neolithische tempels daar.

in Bronocice in Polen, een Trechterbeker op 45 km ten noordoosten van Krakau, werd een keramisch schip (een beker) geschilderd met verschillende, herhaalde afbeeldingen van een schema van een vierwielwagen en juk, als onderdeel van het ontwerp. Het bekerglas wordt geassocieerd met runderbot gedateerd op 3631-3380 cal BCE. Andere pictogrammen zijn bekend uit Zwitserland, Duitsland en Italië; twee wagon pictogrammen zijn ook bekend van het Eanna District, niveau 4A in Uruk, gedateerd op 2815 + / -85 BCE (4765 + / -85 BP), een derde is van Tell Uqair: beide sites bevinden zich in wat nu Irak is. Betrouwbare data geven aan dat twee-en vierwielige voertuigen bekend waren vanaf het midden van het vierde millennium v.Chr. in het grootste deel van Europa. Enkele wielen gemaakt van hout zijn geïdentificeerd uit Denemarken en Slovenië.

modellen van wagens met wielen

hoewel miniatuurmodellen van wagens nuttig zijn voor de archeoloog, omdat ze expliciete, informatiedragende artefacten zijn, moeten ze ook een specifieke betekenis en betekenis hebben gehad in de verschillende regio ‘ s waar ze werden gebruikt. Modellen zijn bekend uit Mesopotamië, Griekenland, Italië, het Karpaten bekken, de Pontische regio in Griekenland, India en China. Complete levensgrote voertuigen zijn ook bekend uit Nederland, Duitsland en Zwitserland, af en toe gebruikt als begrafenisobjecten.

een uit krijt gesneden wielmodel werd teruggevonden op de late Uruk-site van Jebel Aruda in Syrië. Deze asymmetrische schijf meet 3 in (8 cm) in diameter en 1 in (3 cm) dik, en wiel als naven aan beide zijden. Een tweede wiel model werd ontdekt op de arslantepe site in Turkije. Deze schijf gemaakt van klei gemeten 3 in (7,5 cm) in diameter en heeft een centraal gat waar vermoedelijk de as zou zijn gegaan. Deze site bevat ook lokale wiel gegooid imitaties van de vereenvoudigde vorm van late Uruk aardewerk.

een recent gerapporteerd miniatuurmodel is afkomstig van de site van Nemesnádudvar, een vroege bronstijd tot laatmiddeleeuwse site gelegen in de buurt van de stad Nemesnádudvar, provincie Bács-Kiskun, Hongarije. Het model werd samen met verschillende aardewerk fragmenten en dierlijke botten ontdekt in een deel van de nederzetting dat dateert uit de vroege bronstijd. Het model is 26,3 cm lang, 14,9 cm breed en heeft een hoogte van 8,8 cm. Wielen en assen voor het model werden niet teruggevonden, maar de ronde voeten werden geperforeerd alsof ze ooit bestonden. Het model is gemaakt van klei getemperd met gemalen Keramiek en gebakken tot bruingrijze kleur. Het bed van de wagen is rechthoekig, met rechtzijdige korte uiteinden, en gebogen randen aan de lange zijde. De voeten zijn cilindrisch; het hele stuk is gedecoreerd in geslepen, parallelle chevrons en schuine lijnen.

Ulan IV, Burial 15, Kurgan 4

in 2014 rapporteerden archeoloog Natalia Shishlina en collega ‘ s het herstel van een gedemonteerde vierwielige wagen, direct gedateerd tussen 2398-2141 cal BCE. Deze vroeg Bronstijd Steppe Society (specifiek Oost Manych catacomben cultuur) site in Rusland bevatte de begrafenis van een oudere man, wiens graf goederen ook een bronzen mes en staaf, en een raap-vormige pot.

het rechthoekige wagenframe meet 1, 4×2, 3 ft (1, 65×0, 7 m) en de wielen, ondersteund door horizontale assen, waren 1,6 ft (.48 m) in diameter. Zijpanelen werden gemaakt van horizontaal geplaatste planken; en het interieur was waarschijnlijk bedekt met riet, vilt of wollen mat. Vreemd genoeg werden de verschillende onderdelen van de wagen gemaakt van een verscheidenheid aan hout, waaronder iep, es, esdoorn en eiken.

bronnen

• Bakker, Jan Albert, et al. “The early Evidence of Wheeled Vehicles in Europe and the near East.”Antiquity 73.282 (1999): 778-90. Afdruk.
• Bondár, Mária en György V. Székely. “A New Early Bronze Age Wagon Model from the Carpathian Basin.”World Archaeology 43.4 (2011): 538-53. Afdruk.Bulliet, Richard W. The Wheel-Inventions & Reinventions. New York: Columbia University Press, 2016. Afdruk.
• Klimscha, Florian. “Cultural Diversity in Prehistoric Western Eurasia: How Were Innovations Diffused and Re-Invented in Ancient Times?”Claroscuro 16.16 (2018): 1-30. Afdruk.
• Mischka, Doris. “The Neolithic Burial Sequence at Flintbek La 3, North Germany, and Its Cart Tracks: A Precise Chronology.”Antiquity 85.329 (2011): 742-58. Afdruk.Sax, Margaret, Nigel D. Meeks en Dominique Collon. “The Introduction of the Lapidary Engraving Wheel in Mesopotamia.”Antiquity 74.284 (2015): 380-87. Afdruk.
• Schier, Wolfram. “Central and Eastern Europe.”The Oxford Handbook of Neolithic Europe. EDS. Fowler, Chris, Jan Harding en Daniela Hofmann. Oxford: Oxford University Press, 2014. Afdruk.Shishlina, N. I., D. S. Kovalev, en E. R. Ibragimova. “Catacomben Kweekwagens van de Euraziatische steppen.”Antiquity 88.340 (2014): 378-94. Afdruk.
• Vandkilde, Helle. “Breakthrough of the Nordic Bronze Age: Transcultural Warriorhood and a Carpathian Crossroad in the sixteen Century BC.”European Journal of Archaeology 17.4 (2014): 602-33. Afdruk.